سبد خرید شما خالی است
روان شناسی یادگیری: چگونه بهتر، سریع‌تر و عمیق‌تر بیاموزیم؟
توسط : آناهید گستر خلیلی
روان شناسی یادگیری: چگونه بهتر، سریع‌تر و عمیق‌تر بیاموزیم؟
مقدمه
یادگیری، یک فرآیند پیچیده و چند لایه است که تنها به نشستن پشت میز و خواندن کتاب محدود نمی‌شود. در عصری که در آن زندگی می‌کنیم، دانشجویان با بمباران اطلاعاتی رو به رو هستند و زمان کمی نیز برای یادگیری در اختیار دارند. بنابراین، آشنایی با اصول روانشناسی یادگیری برای آن‌ها ضروریست تا با بهره‌وری بیشتر، مطالب را بهتر، سریع‌تر و عمیق‌تر درک کنند و بیاموزند.
درک مفهوم یادگیری از دیدگاه روانشناسی
تغییر نسبتا پایدار در رفتار یا دانش فرد که در نتیجه تجربه حاصل می‌شود تعریفی است که روانشناسی نسبت به یادگیری ارائه می‌دهد. این تغییر می‌تواند از طریق مشاهده، تمرین، تکرار یا تعامل با محیط رخ دهد. یادگیری موثر زمانی اتفاق می‌افتد که اطلاعات جدید به درستی وارد ذهن ما شود و در زمان مناسب قابل بازیابی باشد.
چرا برخی افراد سریع‌تر یاد می‌گیرند؟
تفاوت در سرعت و عمق یادگیری افراد به عوامل متعددی بستگی دارد:
- سبک یادگیری: برخی افراد بصری هستند، برخی شنیداری و برخی جنبشی. کلید یادگیری موثر شناخت سبک یادگیری شخصی است.
- سلامت جسم و روان: تغذیه مناسب، خواب کافی و آرامش ذهنی نقش مهمی در یادگیری دارند.
- تجربه‌های قبلی: یادگیری جدید بر پایه دانش قبلی شکل می‌گیرد.
- انگیزه درونی: هدفمندی و علاقه، یادگیری را تسهیل می‌نماید.
راهکارهای روان شناسانه برای یادگیری بهتر
- 1. یادگیری فعالانه: یادگیری فعال یعنی به جای خواندن صرف با سوال پرسیدن، خلاصه نویسی کردن، تست زدن و مطالب را برای دیگران توضیح دادن با محتوا درگیر شوید. این شیوه باعث تثبیت بهتر اطلاعات در حافظه بلند مدت شما می‌شود.
- 2. از تکنیک «تدریس به دیگران» استفاده کنید: وقتی مطلبی را به دیگران آموزش می‌دهید، مغز شما مجبور می‌شود آن را به شکل عمیق‌تری پردازش کند. این تکنیک از موثرترین روش‌های یادگیری عمیق محسوب می‌شود.
- 3. یادگیری چند حسی را امتحان کنید: با ترکیب دیدن، شنیدن و نوشتن، بخش‌های مختلف مغز شما فعال می‌شود. مثلا زمان مطالعه، همزمان با خواندن، صدای خودتان را ضبط کنید و بعدا گوش دهید.
چگونه سریع‌تر یاد بگیریم؟
یادگیری در فواصل زمانی(Spaced Repetition): به جای مطالعه فشرده، مطالب را بازه‌های زمانی مشخصی مرور کنید. این روش باعث تقویت حافظه بلند مدت می‌شود و از فراموشی جلوگیری می‌نماید.
تکنیک پومودورو: مطالعه در بازه‌های 25 دقیقه‌ای با 5 دقیقه استراحت، تمرکز ما را افزایش داده و از خستگی ذهنی جلوگیری می‌کند. (یعنی لزوم استراحت در بین فواصل مطالعه)
چگونه عمیق‌تر یاد بگیریم؟
- 1. اتصال اطلاعات جدید به دانسته‌های قبلی: مغز ما اطلاعات جدید را بهتر ذخیره می‌کند و اگر بتواند آن‌ها را به دانسته‌های قبلی مرتبط می‌نماید. هنگام یادگیری، از خودتان بپرسید: «این مطلب به چه چیزی که قبلا یادگرفته‌ام» مربوط می‌شود؟
- 2. استفاده از نقشه ذهنی(Mind Map): نقشه ذهنی به سازمان دهی اطلاعات کمک می‌کند و ارتباط بین مفاهیم را به شکل بصری نمایش می‌دهد. این شیوه برای یادگیری عمیق بسیار موثر است.
- 3. تمرین بازیابی(Retrieval Practice): با مرور مکرر و منظم مطالب، سعی کنید مطالب را در حافظه خود بازیابی کنید. مثلا بعد از مطالعه، کتاب را ببندید و سوالاتی از خودتان بپرسید. در فواصل منظم مطالب را مجدد مرور کرده و تست بزنید.
نقش احساسات در یادگیری
احساسات نقش مهمی در یادگیری دارند. اضطراب، بی انگیزگی یا ترس می‌توانند مانع یادگیری می‌شوند. در مقابل نیز، احساسات مثبت همچون اشتیاق، اعتماد به نفس و کنجکاوی، یادگیری را تسهیل می‌کنند.
راهکارها:
- به خودتان پاداش بدهید.
- محیط مطالعه خودتان را آرام و دلپذیر کنید.
- قبل از شروع مطالعه، چند دقیقه تنفس عمیق یا مدیتیشن انجام دهید.
نقش خواب، تغذیه و ورزش
یادگیری فقط به مغز مربوط نمی‌شود، بدن سالم، مغز سالم می‌سازد:
- خواب کافی: خواب شبانه با کیفیت، حافظه را تثبیت می‌کند.
- ورزش منظم: فعالیت بدنی باعث افزایش جریان خون و بهبود تمرکز می‌شود.
- تغذیه مناسب: مصرف مواد مغذی همچون امگا 3، ویتامین و پروتئین به عملکرد مغز کمک می‌نماید.
اشتباهات رایج در یادگیری
- مطالعه بدون هدف: نداشتن برنامه مشخص باعث اتلاف وقت می‌شود.
- ترس از اشتباه: اشتباه کردن بخشی از فرآیند یادگیری است، از آن نترسید.
- مرور صرف، بدون تمرین: خواندن صرف کافی نیست، باید تست و تمرین هم انجام داد.
نقش باورهای ذهنی در یادگیری
باورهایی که درباره خودمان و توانایی‌های خود داریم، اثرگذاری مستقیمی بر یادگیری ما دارند. اگر باور داشته باشید که «من نمی‌توانم این درس را یاد بگیرم»، مغز ما به صورت ناخودآگاه مقاومت می‌کند و یادگیری سخت‌تر می‌شود.
- شما باید باورهای محدود کننده خود را شناسایی و با جملات تاکیدی مثبت جایگزینشون کنید.
- به جای گفتن عبارت «من در شیمی ضعیفم» بگو «من در حال بهتر شدن در شیمی هستم»
اهمیت هدف گذاری در فرآیند یادگیری
یادگیری بدون هدف همچون حرکت در تاریکی است، وقتی هدف مشخصی داشته باشید، مغزتان تمرکز بیشتری پیدا می‌کند و انگیزه شما افزایش پیدا می‌کند. هدف گذاری خود را به شکل SMART انجام دهید یعنی هدف شما مشخص، قابل اندازه گیری، قابل دستیابی، مرتبط و زمان دار باشند.
انواع هدف گذاری:
- هدف کوتاه مدت: مثلا یادگیری یک فصل در یک هفته
- هدف میان مدت: مثلا آمادگی برای آزمون آزمایشی بعدی
- هدف بلند مدت: مثلا قبولی در کنکور مورد نظر و کسب تخصص در آن حوزه
تکنولوژی و ابزارهای دیجیتال در خدمت یادگیری
در عصر دیجیتال، ابزارهای متنوعی به منظور یادگیری وجود دارند که قادرند فرآیند مطالعه را سرعت ببخشند و بهبود بدهند. تکنولوژی برای شما نقش مکمل را دارد، نه جایگزینی برای مطالعه عمیق و تمرکز
ابزارهای مفید:
- پلتفرم‌های ویدئویی آموزشی مانند Coursera، Maktabkhooneh یا Youtube
- اپلیکیشن‌های فلش کارت مثل Anki Spaced Repetition برای مرور
- نرم افزارهای نقشه ذهنی XMind یا MindMeister
- ابزارهای مدیریت زمان مانند Notion یا Todolist
کلام آخر
یادگیری موثر، عمیق و سریع یک مهارت است که با شناخت تمرین مستمر و اصول روان شناسی به دست می‌آید. با بهره گیری از تکنیک‌هایی مانند یادگیری فعال، مرور در فواصل زمانی، تدریس به دیگران و مدیریت احساسات می‌توان بهره وری یادگیری را بهبود بخشید. به یاد داشته باشید: یادگیری یک مسیر شخصی است که با شناخت خودتان، می‌توانید بهترین روشی را که برای شما مناسب است را پیدا کنید تا در مسیر رشد علمی و فردی بدرخشید.