سبد خرید شما خالی است
خودتان را با کسی مقایسه نکنید، مسیر شما منحصر به فرد است
توسط : آناهید گستر خلیلی
خودتان را با کسی مقایسه نکنید، مسیر شما منحصر به فرد است
مقدمه
در روزگاری که موفقیت دیگران هر لحظه در صفحه گوشی ما پدیدار می‌شود، مقایسه خود با دیگران به یک امر روزمره تبدیل شده است و دانشجویان بیش از هر گروه دیگری در معرض این مقایسه‌ها هستند، از رتبه‌ها و نمرات گرفته تا فعالیت‌های جانبی، مقالات علمی و حتی سبک زندگی. ما در این مقاله تصمیم گرفتیم تا به بررسی این مقایسه‌ها و تاثیر آن‌ها بر ذهن، انگیزه و مسیر رشد بپردازیم و ببینیم که آیا آن‌ها واقعا مفیدند یا فقط ما را از مسیر اصلی‌مان منحرف میکنند؟
ریشه‌های روان‌شناختی مقایسه
مقایسه کردن معمولا رفتاری است که از دوران کودکی و توسط مقایسه کودک با سایرین به وسیله والدین شکل می‌گیرد. روان‌شناسان معتقدند که انسان‌ها برای درک جایگاه خود در اجتماع، به مقایسه اجتماعی روی می‌آورند. این رفتار در برخی موارد می‌تواند انگیزه بخش باشد، اما اگر به شکل افراطی و ناسالم انجام شود، به مانعی جدی در مسیر رشد فردی تبدیل می‌شود.
مقایسه سالم: به مقایسه‌ای گفته می‌شود که در آن فرد از موفقیت دیگران الهام بگیرد و برای رشد خود تلاش کند.
مقایسه ناسالم: به مقایسه‌ای گفته می‌شود که در آن فرد با توجه به موفقیت دیگران در خود احساس بی ارزشی، حسادت یا ناامیدی پیدا کند و مسیر خود را زیر سوال ببرد.
فضای دانشگاهی و دام مقایسه
دانشگاه و فضای آکادمیک یک محیط رقابتی است که دانشجویان در آن دائما با یکدیگر مقایسه می‌شوند.
- چه کسی بورسیه گرفته یا در آزمون دکتری قبول شده است؟
- چه کسی در همایش سخنرانی داشته است؟
- چه کسی مقاله چاپ کرده است؟
- چه کسی معدل بالاتری دارد؟
این مقایسه‌ها معمولا به جای دادن انگیزه و ایجاد رشد در دانشجو اضطراب و حس عقب ماندگی ایجاد میکنند. بسیاری از دانشجویان احساس میکنند که چون مثل سایر دانشجویان موفق نیستند پس به اندازه کافی خوب نیستند.
منحصر به فرد بودن مسیر هر فرد
هر فرد با مجموعه‌ای خاص از تجربیات، شرایط خانوادگی، استعدادها، اهداف و روحیات وارد مسیر زندگی می‌شود. این مسیر نمی‌تواند با مسیر دیگری مقایسه شود، چون اساسا متفاوت است.
- دانشجوی A چون از دوران دبیرستان در پژوهش فعال بوده در سال اول مقاله ISI چاپ می‌کند.
- دانشجوی B تازه در سال سوم علاقه‌اش به حوزه خاصی را کشف می‌کند و شروع به یادگیری می‌نماید.
آیا دانشجوی B از دانشجوی A عقب مانده است یا صرفا مسیرش با او متفاوت است؟
اثرات منفی مقایسه ناسالم
مقایسه ناسالم می‌تواند پیامدهای جدی‌ای با خود به همراه داشته باشد:
- 1. از دست دادن انگیزه: وقتی فکر می‌کنید دیگران همیشه از شما بهتر هستند، ممکن است انگیزه شما برای تلاش کردن کاهش یابد.
- 2. کاهش عزت نفس: فرد دائما این احساس را دارد که «کمتر از دیگران» است، حتی اگر در حال پیشرفت باشد.
- 3. تقلید کورکورانه: اگر به جای کشف مسیر شخصی، صرفا از دیگران تقلید کنید، خلاقیتتان از بین می‌رود.
- 4. کاهش تمرکز: ترس از عقب ماندن یا شکست، ذهن را درگیر می‌کند و تمرکز را کاهش می‌دهد.
راهکارهای رهایی از دام مقایسه
- گفت و گو با افراد همدل: صحبت کردن با دوستانی که درک آن‌ها مشابه شماست، می‌تواند به کاهش حس مقایسه کمک کند.
- تعیین اهداف شخصی: اهداف خودتان را بر اساس علاقه‌مندی‌ها و توانایی‌های خودتان بنویسید نه بر اساس آنچه دیگران انجام می‌دهند.
- تمرکز بر پیشرفت شخصی: نگاه کردن به موفقیت‌های دیگران ممکن است انگیزه ما را نابود کند به جای آن بهتر است بر روی رشد خودتان متمرکز شوید. مثلا اگر هفته گذشته 5 ساعت مطالعه داشتید، این هفته سعی کنید 6 ساعت مطالعه کنید.
- محدود کردن شبکه‌های اجتماعی: اگر احساس می‌کنید دیدن موفقیت‌های دیگران باعث حس عقب ماندگی یا اضطراب می‌شود، زمان استفاده خود از شبکه‌های اجتماعی را محدود کنید یا افراد هم سطح خودتان را دنبال کنید.
- قدردانی از خود: هر هفته زمانی را به نوشتن دستاوردهای کوچک خودتان اختصاص دهید. حتی اگر فقط یک فصل کتاب خوانده‌اید یا یک تمرین حل کرده‌اید، آن را بنویسید و به خودتان افتخار کنید.
نقش محیط در شکل گیری مقایسه‌ها
محیط اطراف ما تاثیر زیادی در شکل گیری ذهنیت مقایسه گر دارد. اساتید، دوستان، خانواده و جامعه می‌توانند ناخواسته ما را به سمت مقایسه سوق دهند. مثلا وقتی والدین موفقیت‌های دیگران را به رخ ما می‌کشند یا استادان فقط از دانشجویان ممتاز تعریف می‌نمایند، ذهن ما به جای تمرکز بر روی رشد فردی، به سمت رقابت ناسالم می‌رود.
راهکار: ایجاد محیطی حمایتی و غیر رقابتی در انجمن‌های دانشجویی، گروه‌های درسی و حتی فضای مجازی می‌تواند به کاهش این فشار کمک کند. تشویق به همکاری به جای رقابت، از کلیدهای رهایی از مقایسه است.
تفاوت بین الهام گرفتن و مقایسه کردن
گاهی افراد موفق می‌توانند الهام بخش هم باشند. دیدن تلاش‌ها، شکست‌ها و موفقیت‌های افراد موفق می‌تواند ما را به حرکت وادارد. اما تفاوت مهمی بین «الهام گرفتن» و «مقایسه کردن» وجود دارد، الهام گرفتن به معنای یاد گرفتن از دیگران بدون اینکه ارزش خود را زیر سوال ببریم است. مقایسه کردن یعنی موفقیت دیگران را معیار سنجش خودمان قرار دهیم و به خودمان احساس ناکافی بودن بدهیم. مثال: اگر دوست شما در آزمون رتبه خوبی آورده، به جای اینکه به خود بگویید «من عقب افتاده‌ام»، می‌توانید بگویید «چه خوب، من هم می‌توانم با برنامه ریزی بهتر پیشرفت کنم.»
قدرت پذیرش مسیر شخصی
پذیرش این مساله که مسیر تو با دیگران فرق دارد به بلوغ فکری و عاطفی نیاز دارد. این پذیرش باعث می‌شود:
- آرامش فکری بیشتری داشته باشی.
- تمرکزت روی اهداف خودتان باشد.
- از لحظه لحظه مسیرتان لذت ببرید.
پذیرش مسیر شخصی یعنی بپذیرید که موفقیت شما ممکن است با تاخیر، با شیوه‌ای متفاوت یا در حوزه‌ای دیگر اتفاق بیفتد و این کاملا طبیعی است.
تمرین‌های ذهنی برای تقویت خودباوری
برای خارج شدن از دام مقایسه، می‌توانید تمرین‌های ذهنی زیر را انجام دهید:
- 1. نوشتن جملات تاکیدی: هر روز جملاتی مثل «من در مسیر رشد هستم» یا «من ارزشمندم، حتی اگر مسیرم متفاوت باشد» را بنویسید و تکرارشان کنید.
- 2. تمرین ذهن آگاهی(mindfulness): تمرین‌های ذهن آگاهی یا تنفس عمیق می‌تواند به شما کمک کنند تا با تمرکز بر لحظه حال، از افکار مقایسه گر فاصله بگیرید.
- 3. مرور دستاوردهای شخصی: می‌توانید هفته‌ای یک بار، یک لیست از کارهایی که انجام داده‌اید را تهیه کنید، حتی کوچک‌ترین آن‌ها مثل شرکت در یک کلاس یا خواندن یک مقاله.
مسیر شما، برند شماست
در روزگار ما، «منحصر به فرد بودن» یک ارزش است. مسیر شما، با تمام فراز و نشیب‌هایش، برند شخصی شماست و شما می‌توانید مسیرتان را به گونه‌ای بسازید که نه تنها به موفقیت برسید، بلکه برای دیگران هم الهام بخش باشید. چند جمله انگیزشی برای یادآوری:
- شما برای موفق شدن ساخته شدید، نه برای معمولی بودن
- موفقیت واقعی یعنی رشد در مسیر خودتان، نه تقلید از دیگران
- مسیر شما خاص خودتان است، هیچ کس نمی‌تواند مثل شما باشد
کلام آخر
مقایسه کردن شاید امری طبیعی به نظر برسد اما در صورتی که به شکل افراطی دربیاید، می‌تواند مانعی جدی در مسیر رشد و موفقیت باشد. مسیر هر فرد منحصر به فرد است، با زمان بندی، اهداف و چالش‌های خاص خودش. به جای نگاه کردن به مسیر دیگران، روی خودتان تمرکز کنید، مسیرتان را بشناسید و با افتخار در آن قدم بردارید. شما می‌توانید بدون نیاز به تایید یا تقلید از دیگران مسیر خودتان را بسازید.