سبد خرید شما خالی است
جایگاه همایشهای علمی در تولید علم
توسط : آناهید گستر خلیلی
جایگاه همایشهای علمی در تولید علم
مقدمه
علم و دانش در عصر کنونی دیگر ثمره تلاش فردی صرف نیست، بلکه نتیجه گفت و گو، تعامل و همکاری میان پژوهشگران از سراسر دنیاست. اگر در گذشته تولید علم بیشتر در کتابخانهها و آزمایشگاههای محدود شکل میگرفت اما امروز این همایشهای علمی است که به عنوان یکی از مهمترین بسترهای تولید و تبادل دانش شناخته میشوند. این رویدادها علاوه بر اینکه امکان ارائه دستاوردهای پژوهشی را فراهم میآورند، زمینه سازی شکل گیری شبکههای علمی، نقد و ارزیابی پژوهشها و حتی جهت دهی به سیاستهای علمی کشورها نیز هستند.
همایشهای علمی، بستر تعامل و تبادل دانش
ایجاد فضایی برای تبادل دانش، از مهمترین کارکردهای همایشهای علمی است. پژوهشگران در این گردهماییها آخرین یافتههای خود را ارائه مینمایند و در معرض نقد و پرسش قرار میگیرند. این فرآیند باعث میشود که علم نه خلاء بلکه در یک فرآیند جمعی و اجتماعی رشد کند. به عنوان مثال، ممکن است که در آزمایشگاه خود به نتیجهای برسد، اما صرفا زمانی که آن را در همایش مطرح میکند، نقاط ضعف و قوت آن آشکار میگردد. این تعامل، کیفیت تحقیقات را ارتقا داده و مسیرهای تازهای برای پژوهشهای آینده میگشاید.
نقش همایشها در ارتقای کیفیت پژوهش
علم زمانی ارزشمند محسوب میشود که بتواند مورد نقد قرار گیرد و در برابر پرسشهایی که جدی است مقاومت نماید. همایشهای علمی دقیقا چنین بستری را فراهم مینمایند. مقالاتی که در این رویدادها ارائه میگردند، معمولا پیش از پذیرش به وسیله هیئت داوران بررسی میگردند و پس از ارائه هم در معرض نقد حضار قرار میگیرند. این دو مرحله نقد و داوری، پژوهشگران مینماید تا کار خود را اصلاح نماید و به سطح بالاتری از کیفیت دست یابد. همایشها، در واقع به نوعی آزمایشگاه اجتماعی علم محسوب میشوند، جایی که ایدهها پالایش میگردند و به بلوغ میرسند.
همایشها و شکل گیری همکاریهای علمی
ایجاد فرصت برای همکاریهای جدید، یکی دیگر از کارکردهای کلیدی همایشهای علمی است. در این رویدادها، پژوهشگران از دانشگاهها و کشورهای مختلف با یکدیگر آشنا میگردند و زمینه پروژههای مشترک فراهم میشود. تعداد بسیار زیادی از تحقیقات بزرگ بین المللی، من جمله پروژههای مرتبط با پژوهشهای اقلیمی یا ژنوم انسانی، ریشه در ارتباطی دارند که در همایشهای علمی، نخستین بار شکل گرفتهاند. این همکاریها نه تنها به تولید علم در سطح ملی کمک مینمایند، بلکه جایگاه کشورها را هم در نقشه علمی جهان ارتقا میدهند.
همایشها و سیاست گذاری علمی
نقش همایشهای علمی صرفا به پژوهشگران محدود نمیگردد، سیاست گذاران و مدیران علمی نیز از نتایج این رویدادها بهرهمند میشوند. مباحث مطرح شده در همایشها میتوانند به سیاستهای علمی کشور جهت بدهند. به طور مثال چنانچه در یک همایش ملی بارها بر اهمیت هوش مصنوعی تاکید گردد، این موضوع میتواند دوست را به سرمایه گذاری بیشتر در این حوزه ترغیب نماید. به همین دلیل است که، همایشها را میتوان پل ارتباطی میان سیاست گذاران و پژوهشگران دانست.
انگیزه و رشد فردی پژوهشگران
برای پژوهشگران جوان، حضور در همایشهای علمی تجربهای بی بدیل است. آنها با مشاهده نمودن دستاوردهای دیگران، با انگیزه بیشتری به مسیر علمی خود ادامه میدهند. همچنین، ارائه مقاله در همایشها یک فرصت بی بدیل به منظور کسب اعتبار علمی و دیده شدن است. بنابراین، همایشها علاوه بر اینکه به توسعه علم کمک میکنند به رشد فردی و مسیر حرفهای پژوهشگران یاری میرسانند.
چالشها و محدودیتها
همایشهای علمی، با وجود اهمیت فراوان با چالشهایی نیز رو به رو هستند. هزینههای بالای برگزاری و شرکت در آنها، یکی از این چالشهاست. بسیاری از پژوهشگران قدرت مالی شرکت در همایشهای بین المللی ندارند. همچنین، کیفیت برخی همایشها پایین است و بیشتر جنبه تجاری دارند تا علمی. این موضوع میتواند منجر به کاهش اعتبار همایشها شود. علاوه بر اینها، برای پژوهشگران کشورهای در حال توسعه، دسترسی پذیری محدود، مانعی جدی در مسیر تولید علم جهانی است.
راهکارهایی برای ارتقا
چند راهکار اساسی، برای افزایش تاثیر همایشها در تولید علم وجود دارد:
- باید در پذیرش مقالات شفافیت علمی و داوری دقیق رعایت گردد تا کیفیت همایشها تضمین شود.
- بهره بردن از بسترهای مجازی میتواند دسترسی پژوهشگران بیشتری را فراهم آورد و هزینهها را کاهش دهد.
- حمایت مالی از پژوهشگران جوان به منظور حضور در همایشها ضروری است.
- ایجاد بانک اطلاعاتی از مقالات ارائه شده در همایشها میتواند به استفاده از نتایج گسترش دسترسی پژوهشها کمک کند.
آینده همایشهای علمی، از حضوری تا مجازی
آینده همایشهای علمی، با پیشرفت فناوریهای ارتباطی، به سمت ترکیب مجازی و حضوری حرکت میکند. او همایشهای آنلاین با دوران همه گیری کرونا مصادف است. در آن دوران همایشهای آنلاین نشان دادند میتوان دانش را بدون محدودیت جغرافیایی به اشتراک گذاشت. در آینده، احتمالا شاهد همایشهایی خواهیم بود که به وسیله فناوریهای واقعیت مجازی(VR) و هوش مصنوعی(AI) برگزار میشوند. جایی که پژوهشگران میتوانند در محیطهای سه بعدی با یکدیگر تعامل نمایند. این تحول میتواند دسترسی پذیری همایشها را افزایش داده و تولید علم را بیش از پیش جهانی سازد.
کلام آخر
در جهان امروز، همایشهای علمی ستون فقرات تولید علم هستند. آنها با ایجاد شبکههای علمی، نقد و ارزیابی پژوهشها و جهت دهی به سیاستهای عملی، نقشی بی بدیل در توسعه دانش دارند. گرچه چالشهایی هم اما با مدیریت صحیح میتوان این رویدادها را به یکی از موثرترین ابزارهای تولید علم تبدیل نمود. در نهایت میشود گفت که بدون همایشهای علمی، جریان دانش پراکنده و کند خواهد بود، اما با دسترسی پذیری این همایشها و ارتقای کیفیت، آیندهای برای علم و دانش رقم خواهد خورد.