سبد خرید شما خالی است
معرفی رشته فیزیک پزشکی و بازارکار
توسط : آناهید گستر خلیلی
رشته فیزیک پزشکی یکی از شاخه‌های میان‌رشته‌ای علوم پزشکی و فیزیک کاربردی است که به بررسی، توسعه و به‌کارگیری فناوری‌ها و اصول فیزیکی در فرآیندهای تشخیص و درمان بیماری‌ها می‌پردازد. این رشته در پی پاسخ‌گویی به نیاز فزاینده سیستم سلامت به متخصصانی است که بتوانند با دانش عمیق فیزیک و شناخت کافی از ساختار و عملکرد بدن انسان، در بهینه‌سازی عملکرد تجهیزات پزشکی و افزایش دقت روش‌های درمانی مؤثر واقع شوند. با توجه به توسعه روزافزون فناوری‌های تصویربرداری و پرتودرمانی، فیزیک‌دانان پزشکی نقش کلیدی در تیم‌های درمانی دارند.
معرفی کلی رشته فیزیک پزشکی
فیزیک پزشکی به مطالعه کاربردهای اصول فیزیکی در تشخیص، درمان و پیشگیری از بیماری‌ها می‌پردازد. به صورت کلی، فارغ التحصیلان رشته فیزیک پزشکی، در سه زمینه کلی بالینی، دانشگاهی و تحقیقاتی مشغول به کار خواهند شد. یعنی با توجه به گرایشی که در دوران کارشناسی ارشد انتخاب کرده و همچنین مهارت‌هایی که در این دوران کسب می‌کنند، می‌توانند در بیمارستان‌ها و مراکز درمانی مرتبط مشغول به کار شوند.
مهم‌ترین حوزه‌های فعالیت رشته فیزیک پزشکی کجاست؟
تصویربرداری پزشکی (Medical Imaging): شامل MRI ،CT Scan ،PET، ماموگرافی، فلوروسکوپی و سونوگرافی. متخصصان این حوزه بر اصول تولید، بازسازی و تحلیل تصاویر پزشکی مسلط هستند.
فیزیک پرتودرمانی(Radiation Therapy Physics): طراحی، برنامه‌ریزی درمان (Treatment Planning)، دزیمتری پرتو و کنترل کیفیت تجهیزات مانندLINAC در این حوزه، دز دقیق تابش برای درمان مؤثر تومورها بدون آسیب به بافت سالم اطراف، حیاتی است. متخصصین این شاخه از فیزیک پزشکی با دستگاه‌های پرتوزایی نظیر چاقوی گاما، سایبر نایف، پروتون درمانی، لیناک، و یا توموتراپی سرو کار دارند، و یا در زمینه‌هایی مثل براکی تراپی فعالیت می‌کنند.
فیزیک حفاظت پرتویی(Radiation Protection Physics): شامل تعیین دز اشعه، ارزیابی ریسک پرتویی، طراحی شیلد حفاظتی و نظارت بر سلامت کارکنان پزشکی در معرض پرتوهای یون‌ساز. پرتوهایی که می‌تواند برای بیمار و تکنسین دستگاه مضر باشد. به همین دلیل است که وقتی برای تصویربرداری به یک مرکز رادیولوژی مراجعه می‌کنید، تکنسین از اتاق تصویربرداری خارج می‌شود تا کمتر در معرض آسیب قرار گیرد. همچنین بخش‌های رادیوتراپی نیز به طور جدی به حفاظت نیاز دارند و باید آسیب به بیمار و کارکنان بخش به حداقل برسد. در بخش پزشکی هسته‌ای هم باید حفاظت از بیمار و کارکنان صورت گیرد. بنابراین برای وضع شرایط محافظت در برابر پرتوها، طراحی سیستم‌های حفاظتی در بخش‌های رادیوتراپی، وضع قوانین و پروتکل‌ها، کنترل دوز دریافتی کارکنان در هر ماه، طراحی سیستم‌های پوششی (Shielding calculations) و … به یک فیزیک پزشکی نیاز است.
فیزیک پزشکی هسته‌ای(Nuclear Medicine Physics): مرتبط با تصویربرداری عملکردی اعضای بدن با استفاده از مواد رادیواکتیو و دزیمتری پرتوی
دانشجویان در طول تحصیل با دروسی مانند فیزیک پرتوهای یون‌ساز، آناتومی کاربردی، اصول تصویربرداری پزشکی، حفاظت پرتویی، آنالیز سیستم‌های تصویربرداری، فیزیک رادیوتراپی، برنامه‌ریزی درمان، فیزیک هسته‌ای پزشکی و پردازش تصویر آشنا می‌شوند. همچنین کار عملی در مراکز درمانی، از جمله بیمارستان‌های آموزشی، بخش مهمی از آموزش آن‌هاست.
بازار کار و فرصت‌های شغلی در چه مراکزی است؟
با توجه به الزام قانونی وجود فیزیک‌دانان پزشکی در مراکز پرتودرمانی و تصویربرداری، بازار کار این رشته از ثبات نسبی و آینده روشنی برخوردار است. حوزه‌های اشتغال عبارت‌اند از:
1. مراکز پرتودرمانی
- دزیمتری پرتو، کنترل کیفیت و تضمین ایمنی درمان
- طراحی و ارزیابی برنامه‌های درمانی بیماران مبتلا به سرطان
- کالیبراسیون و تست دستگاه‌های شتاب‌دهنده خطی (LINAC)
2. مراکز تصویربرداری پزشکی
- کالیبراسیون و کنترل کیفی تجهیزات MRI، CT، ماموگرافی و PET
- بهینه‌سازی پارامترهای تصویربرداری برای افزایش کیفیت تصویر و کاهش دز پرتو
3. مراکز پزشکی هسته‌ای
- آنالیز تصاویر اسکن هسته‌ای
- دزیمتری رادیونوکلئیدها و طراحی حفاظت پرتویی
4. سازمان انرژی اتمی، وزارت بهداشت، سازمان غذا و دارو
- کارشناس استانداردسازی، نظارت، ارزیابی و صدور مجوز تجهیزات پرتوزا
5. شرکت‌های تجهیزات پزشکی و مشاوره
- آموزش پرسنل پزشکی، پشتیبانی علمی تجهیزات، ارائه خدمات کالیبراسیون و مشاوره حفاظت پرتویی
رشته فیزیک پزشکی در ایران مقطع کارشناسی ندارد. این رشته در مقطع کارشناسی ارشد و بالاتر ارائه می‌شود. فارغ‌التحصیلان کارشناسی رشته‌های زیر می‌توانند در ارشد فیزیک پزشکی شرکت نمایند.
- فیزیک(همه گرایش ها)
- بیوفیزیک
- بینایی سنجی
- مهندسی پزشکی
- فیزیک مهندسی
- مهندسی هسته ای
- تکنولوژی پرتودرمانی
- تکنولوژی پرتوشناسی
- تکنولوژی پزشکی هسته ای
دروس و ضرایب رشته فیزیک پزشکی در کنکور کارشناسی ارشد 1405
| دروس | ضرایب |
| فيزيك عمومي(شامل مكانيك، الكتريسته، مغناطيس، صوت، حرارت، نور، ليزر و فيزيك نوين) | 4 |
| رياضي عمومي | 3 |
| فيزيك هسته اي و اتمي | 3 |
| فيزيولوژي | 1 |
| آناتومي | 1 |
| زبان عمومي | 3 |
مزایا و چالش‌ها رشته فیزیک پزشکی
مزیت اصلی فیزیک پزشکی، برخورداری از کاربرد مستقیم در نجات جان بیماران، سطح علمی بالا و امنیت شغلی است. با این حال، نیاز به دقت بسیار بالا، توانایی حل مسئله، تعامل با پزشکان و تیم درمان، و تعهد اخلاقی در این رشته ضروری است. یادگیری نرم‌افزارهای تخصصی مانند Eclipse، MATLAB، ImageJ و آشنایی با استانداردهای بین‌المللی AAPM، ICRP و IAEA برای ورود موفق به بازار کار اهمیت دارد.
سخن پایانی
رشته فیزیک پزشکی، تلفیقی از علوم پایه و فناوری‌های پیشرفته پزشکی است که نقش مهمی در بهبود کیفیت درمان‌های تشخیصی و درمانی ایفا می‌کند. با افزایش تعداد مراکز درمان سرطان و تصویربرداری، فرصت‌های شغلی متعددی برای متخصصان این رشته فراهم شده است. علاقه‌مندان به علوم دقیق، فناوری و سلامت، می‌توانند با تحصیل در این رشته، آینده‌ای حرفه‌ای، پویا و خدمت‌رسان را رقم بزنند.